Η Σαγράδα Φαμίλια (ισπανικά: Basílica y Templo Expiatorio de la Sagrada Familia, αγγλικά: Basilica and Expiatory Church of the Holy Family, ελληνικά: Βασιλική και Εξαγνιστική Εκκλησία της Αγίας Οικογενείας) είναι μεγάλη ρωμαιοκαθολική εκκλησία στη Βαρκελώνη της Καταλονίας στην Ισπανία, σχεδιασμένη από τον Καταλανό αρχιτέκτονα Αντόνι Γκαουντί (1852-1926). Αν και ημιτελής, η εκκλησία αποτελεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και το Νοέμβριο του 2010 εγκαινιάστηκε και καθαγιάστηκε από τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣΤ΄ και έγινε Βασιλική και μπορεί πλέον να τελεστεί εκεί η Θεία Λειτουργία και να την παρακολουθήσουν οι πιστοί.
Αν και η κατασκευή της Σαγράδα Φαμίλια είχε ξεκινήσει το 1882, όταν το έργο ανέλαβε ο Γκαουντί το 1883, τη μεταμόρφωσε με το αρχιτεκτονικό και μηχανικό στυλ του συνδυάζοντας το γοτθικό ρυθμό και μορφές Μοντερνισμού με φιλόδοξες διαρθρωτικές κολόνες και αψίδες.
Ο Γκαουντί αφιέρωσε τα τελευταία του χρόνια στο έργο και όταν πέθανε το 1926, λιγότερο από το ένα τέταρτο του έργου είχε ολοκληρωθεί. Η κατασκευή της Σαγράδα Φαμίλια προχώρησε με αργούς ρυθμούς καθώς βασιζόταν σε ιδιωτικές δωρεές και διακόπηκε από τον Ισπανικό Εμφύλιο και επανέλαβε περιοδική πρόοδο τη δεκαετία του '50. Η κατασκευή πέρασε το μέσο όρο το 2010 με μερικές από τις μεγαλύτερες προκλήσεις να παραμένουν και μια αναμενόμενη ημερομηνία ολοκλήρωσης το 2026 - επέτειος 100 χρόνων από το θάνατο του Γκαουντί. Η Σαγράδα Φαμίλια έχει διχάσει τους πολίτες της Βαρκελώνης για τους λόγους ότι συναγωνίζεται με τον Καθεδρικό Ναό της Βαρκελώνης, για το σχέδιο του Γκαουντί και την πιθανότητα ότι η δουλειά που έγινε μετά το θάνατό του δεν βασίστηκε στο σχέδιό του και πιο πρόσφατα για το υπόγειο τούνελ ενός υπόγειου τραίνου της Ισπανίας που μπορεί να διαταράξει τη σταθερότητα του κτιρίου.
Η Βασιλική της Σαγράδα Φαμίλια ήταν έμπνευση ενός Καταλανού βιβλιοπώλη, του Ζοσέπ Μαρία Μποκαμπέλια, ιδρυτή του Asociación Espiritual de Devotos de San José (Πνευματικός Σύλλογος Λατρείας του Αγίου Ιωσήφ). Μετά από μια επίσκεψη στο Βατικανό το 1872, ο Μποκαμπέλια επέστρεψε από την Ιταλία με την πρόθεση να χτίσει μία εκκλησία εμπευσμένη από εκείνη στο Λορέτο. Η κρύπτη του ναού, που χρηματοδοτήθηκε από δωρεές, ξεκίνησε στις 19 Μαρτίου 1882, στο πανηγύρι του Αγίου Ιωσήφ, σε σχεδιασμό του αρχιτέκτονα Francisco de Paula del Villar. Ο Αντόνι Γκαουντί ξεκίνησε να εργάζεται στο πρότζεκτ το 1883. Στις 18 Μαρτίου 1883 ο Villar αποσύρθηκε από το έργο και ο Γκαουντί ανέλαβε την ευθύνη για το σχεδιασμό της, τον οποίο άλλαξε ριζικά.
Σχετικά με το θέμα της μακροχρόνιας κατασκευής, ο Γκαουντί λέγεται ότι είπε "Ο πελάτης μου δεν βιάζεται". Όταν ο Γκαουντί απεβίωσε το 1926, η βασιλική είχε ολοκληρωθεί κατά 15 με 25 τοις εκατό. Μετά το θάνατο του Γκαουντί, η κατασκευή συνεχίστηκε υπό τη διεύθυνση του Domènec Sugrañes i Gras και διακόπηκε από τον Ισπανικό Εμφύλιο το 1936. Τμήματα της ημιτελούς βασιλικής και τα μοντέλα του Γκαουντί καθώς και το εργαστήριό του καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου από Καταλανούς αναρχικούς. Το σημερινό σχέδιο είναι βασισμένο σε ανακατασκευασμένες εκδοχές των χαμένων σχεδίων καθώς και σε μοντέρνες προσαρμογές. Από το 1940 οι αρχιτέκτονες Francesc Quintana, Isidre Puig Boada, Lluís Bonet i Gari και Francesc Cardoner συνέχισαν την κατασκευή. Ο φωτισμός σχεδιάστηκε από τον Carles Buigas. Ο σημερινός διεθυντής και γιος του Lluís Bonet, Jordi Bonet i Armengol, χρησιμοποιεί υπολογιστές στο σχέδιο και στη διαδικασία της κατασκευής από το 1980. Ο Μαρκ Μπέρι από τη Νέα Ζηλανδία εργάζεται ως ερευνητής. Γλυπτά από τους J. Busquets, Etsuro Sotoo και τον αμφιλεγόμενο Josep Subirachs διακοσμούν τις προσόψεις. Το κεντρικό κλίτος θολωτής κατασκευής ολοκληρώθηκε το 2000 και τα κύρια καθήκοντα από τότε είναι η κατασκευή του εγκάρσιου θολοτού κλίτους και η αψίδα. Από το 2006, οι εργασίες εστιάστηκαν στη διέλευση και στην υποστηρικτική δομή του κεντρικού πύργου του Ιησού Χριστού καθώς και στο νότιο περίβολο του κεντρικού κλίτους, το οποίο θα γίνει η πρόσοψη της Δόξας. Η οροφή του κύριο κλίτους ολοκληρώθηκε και ένα εκκλησιαστικό όργανο εγκαταστάθηκε στα μέσα του 2010, επιτρέποντας τη χρήση του ακόμη ανολοκλήρωτου κτιρίου για θρησκευτικούς σκοπούς. Η εκκλησία καθαγιάστηκε από τον Πάπα Βενέδικτο ΙΣτ΄ τις 7 Νοεμβρίου 2010 μπροστά σε 6.500 άτομα.
Οι κατασκευές της Σαγράδα Φαμίλια αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2026, στην επέτειο των 100 χρόνων από το θάνατο του Γκαουντί, ενώ το ενημερωτικό φυλλάδιο του έργου εκτιμά το έργο να ολοκληρωθεί το 2017 μετά από την πρόσθετη χρηματοδότηση των τουριστών που επισκέφτηκαν τη Βαρκελώνη στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992. Σχέδια που έχουν επεξεργαστεί με τη βοήθεια υπολογιστών έχουν χρησιμοποιηθεί για την επίσπευση της κατασκευής, η οποία προηγουμένως αναμενόταν να κρατήσει εκατοντάδες χρόνια, με βάση τις τεχνικές οικοδόμησης στις αρχές του 20ού αιώνα.
Αν και δεν επρόκειτο ποτέ να χριστεί σαν καθεδρικός ναός, η Σαγράδα Φαμίλια σχεδιάστηκε από την αρχή σαν ένα κτίριο μεγέθους ενός καθεδρικού ναού. Το σχέδιο συνδεόταν άμεσα με προγενέστερους ισπανικούς καθεδρικούς, όπως ο καθεδρικός ναός του Μπούργος, ο Καθεδρικός του Λεόν και ο Καθεδρικός της Σεβίλλης. Από κοινού με τους ισπανικούς γοτθικούς καθεδρικούς ναούς, η Σαγράδα Φαμίλια είναι μικρή σε σύγκριση με το πλάτος της και αποτελείται από πολλά πολύπλοκα τμήματα, τα οποία περιλαμβάνουν διπλούς διαδρόμους, μια περιπατητική με επτά αψιδωτά παρεκκλήσια, πύργους και τρεις πύλες, η καθεμία διαφορετική ως προς τη δομή και τη διακόσμηση. Ενώ είναι κοινό για τους καθεδρικούς της Ισπανίας να περιβάλλονται από πολλά ξωκλήσια και εκκλησιαστικά κτίρια, το σχέδιο της συγκεκριμένης εκκλησίας έχει ένα ασυνήθιστο χαρακτηριστικό: ένα σκεπαστό πέρασμα που σχηματίζει ένα ορθογώνιο και περιβάλλει την εκκλησία ενώνοντας τις τρεις πύλες. Πέρα από αυτή την ιδιαιτερότητα, το σχέδιο, επηρεασμένο από την κρύπτη του Villar, μετά βίας αγγίζει την πολυπλοκότητα του σχεδίου του Γκαουντί και τις αποκλίσεις του από την παραδοσιακή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική.
Το αρχικό σχέδιο του Γκαουντί περιλάμβανε 18 κωδωνοστάσια, που αντιπροσώπευαν τους Δώδεκα Αποστόλους, τους Τέσσερις Ευαγγελιστές, την Παναγία και τον Ιησού Χριστό. Οκτώ κωδωνοστάσια έχουν κατασκευαστεί από το 2010, που αντιστοιχούν στους τέσσερις αποστόλους στην πρόσοψη της Γέννησης και τέσσερις αποστόλους στην πρόσοψη των Παθών.
Το 2005, σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του έργου, βρέθηκαν σχέδια του Γκαουντί στο Δημοτικό Αρχείο και δείχνουν το κωδωνοστάσιο της Παναγίας να είναι μιρότερο από αυτό των ευαγγελιστών. Το ύψος του κωδωνοστασίου θα ακολουθήσει την πρόθεση του Γκαουντί.
Τα κωδωνοστάσια των Ευαγγελιστών θα υπερβαίνονται από γλυπτά με τα παραδοσιακά τους σύμβολα: έναν ταύρο (Άγιος Λουκάς), έναν φτερωτό άνθρωπο (Άγιος Ματθαίος), έναν αετό (Άγιος Ιωάννης) και ένα λιοντάρι (Άγιος Μάρκος). Το κεντρικό κωδωνοστάσιο του Ιησού Χριστού θα υπερβαίνεται από έναν γιγάντιο σταυρό. Η ολοκλήρωση των κωδωνοστασίων θα κάνουν τη Σαγράδα Φαμίλια την υψηλότερη εκκλησία στον κόσμο καθώς και την εκκλησία με το υψηλότερο κωδωνοστάσιο στον κόσμο (170 μέτρα ακριβώς, ώστε να είναι κατά ένα μέτρο χαμηλότερο από τον κοντινό λόφο Montjuïc).
Η εκκλησία θα έχει τρεις μεγάλες προσόψεις: η πρόσοψη της Γέννησης προς την Ανατολή, η πρόσοψη των Παθών προς τη Δύση καθώς και η πρόσοψη της Δόξας προς το Νότο. Η πρόσοψη της Γέννησης χτίστηκε πριν η κατασκευή διακοπεί το 1935 και φέρει την πιο άμεση επιρροή από τον Γκαουντί. Η πρόσοψη των Παθών είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή για το κωδωνοστάσιό της, τους βασανισμένους χαρακτήρες που συμπεριλαμβάνουν και φιγούρες του Χριστού καθώς και τον Χριστό εσταυρωμένο. Αυτά τα αμφιλεγόμενα σχέδια αποτελούν δουλειά του Josep Maria Subirachs. Η πρόσοψη της Δόξας, η οποία κατασκευάζεται από το 2002, θα είναι η μεγαλύτερη και η πιο μνημειώδη πρόσοψη καθώς θα εκπροσωπεί την ανάβαση προς τον Θεό. Θα απεικονίζει επίσης διάφορες σκηνές όπως η Κόλαση, το Καθαρτήριο και θα περιλαμβάνει στοιχεία από τα Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα και τις Επτά Ουράνιες Αρετές.
Μαζί με έξι άλλα κτίρια του Γκαουντί στη Βαρκελώνη, η Σαγράδα Φαμίλια έχει χαρακτηριστεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO.
