Συντεταγμένες: Η τέταρτη καμάρα της γέφυρας. Γέφυρες στηριζόμενες σε αψίδες με τόσο "επίπεδο" προφίλ δεν εμφανίστηκαν ξανά παρά τον 14ο αιώνα. Η Γέφυρα των Λιμύρων (τουρκικά: Kırk Göz Kemeri, "γέφυρα των σαράντα αψίδων") είναι μια υστερορωμαϊκή γέφυρα κοντά στην αρχαία πόλη Λίμυρα της Λυκίας, στη σημερινή νοτιοδυτική Τουρκία, και αποτελεί ένα από τα παλαιότερα παραδείγματα γέφυρας με καμάρες[1] στον κόσμο. Έχει μήκος 360 μέτρα και 26 αψίδες, οι οποίες με αναλογία ύψους προς πλάτος 1:5,3 της προσδίδουν ένα εξαιρετικά επίπεδο προφίλ. Η αριτεκτονική αυτή ιδιαιτερότητα κάνει τη συγκεκριμένη γέφυρα να ξεχωρίζει, καθώς παρόμοιες αναλογίες δεν επετεύχθησαν ξανά παρά κατά τον ύστερο Μεσαίωνα. Παρόλα αυτά, η γέφυρα παραμένει σχετικά άγνωστη. Μόλις τη δεκαετία του 1970 γερμανοί αρχαιολόγοι διεξήγαγαν τη μοναδική μέχρι σήμερα επί τόπου μελέτη του κτίσματος.
Αρχαίο πλακόστρωτο. Θέα προς τα ανατολικά.
Οι αρχαίες πηγές δεν αναφέρουν τίποτα σχετικά με τη γέφυρα, η οποία έγινε γνωστή μόνο από αναφορές ευρωπαίων περιηγητών το 19ο αιώνα. Ο βρετανός αρχαιολόγος Τσαρλς Φέλλοους (Charles Fellows) ήταν ο πρώτος που εξερεύνησε την περιοχή της Λυκίας, επισκεπτόμενος τη γέφυρα το Μάιο του 1840. Ο Φέλλοους, καθώς και οι Τ.Α.Μ. Σπραττ (T.A.B. Spratt) και Έντουαρντ Φορμπς (Edward Forbes), που επισκέφτηκαν το χώρο δυο χρόνια αργότερα, αναφέρουν ότι η γέφυρα είχε 25 αψίδες.[2] Το 1882, μια αυστριακή αποστολή, που περιλάμβανε το φημισμένο αρχαιολόγο Όττο Μπένντορφ (Otto Benndorf), ερμήνευσε τη γέφυρα ως τμήμα της ρωμαϊκής οδού που συνέδεε τα Λίμυρα με την επαρχιακή πρωτεύουσα, την Αττάλεια, στα ανατολικά. Δυστυχώς η εν λόγω αποστολή παρέλειψε να δημοσιεύσει σχέδια ή σκίτσα του μνημείου.
Η πρώτη, και προς το παρόν μοναδική, επιστημονική διερεύνηση της τοποθεσίας διεξήχθη από τους γερμανούς αρχαιολόγους Βόλφγκανγκ Βούρστερ (Wolfgang W. Wurster) και Γιόαχιμ Γκάντσερτ (Joachim Ganzert) εντός δύο ημερών το Σεπτέμβριο του 1973, με συμπληρωματικές επισκέψεις κατά τα επόμενα έτη. Τα αποτελέσματα της έρευνάς τους δημοσιεύτηκαν το 1978 στο περιοδικό Archäologischer Anzeiger του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου. Στη δημοσίευσή τους, οι δύο αρχαιολόγοι έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου για την διάσωση του έως τότε σχεδόν ανέπαφου κτίσματος:[3]
«Πρόσφατα, φυτίες με λεμονίες φυτεύτηκαν σε αυτή την εύφορη προσχωσιγενή πεδιάδα. Θερμοκήπια για λαχανικά κατασκευάζονται στα ανατολικά της γέφυρας. Η γέφυρα απειλείται σοβαρά από την έναρξη συστηματικής καλλιέργειας στην περιοχή. Οι ντόπιοι απογυμνώνουν την ως τώρα ανέπαφη επιφάνειά της από πέτρες, ενώ εκσκαφείς που χρησιμοποιούνται για να ανοίξουν αρδευτικά κανάλια την καταστρέφουν και θρυμματίζουν το πλακόστρωτο με τις ερπύστριές τους.»
Το 1993, ο πολιτικός μηχανικός Κόλιν Ο'Κόννορ (Colin O'Connor) συνόψισε την αναφορά των Βούρστερ και Γκάντσερτ στην αγγλόγλωση μονογραφία του πάνω στις ρωμαϊκές γέφυρες, δίνοντας με τη σειρά του έμφαση στην ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης γέφυρας.[4] Καμμία περαιτέρω επιστημονική εξερέυνηση της γέφυρας δεν είναι γνωστή έκτοτε.
Το ρέμα Alakır Çayı, κάτω από την πρώτη καμάρα.
Η γέφυρα διασχίζει το ρέμα Alakır Çayı, του οποίου η αρχαία ονομασία είναι άγνωστη, 3,2 χλμ ανατολικά από τα ερείπια των Λιμύρων (η απόσταση έχει μετρηθεί από το θέατρο της πόλης) και 3,8 χλμ βορείως της σημερινής ακτογραμμής, κοντά στο σύγχρονο δρόμο που οδηγεί από Τουρούντσοβα (Turunçova) προς Κουμλούτζα (Kumluca). Η μορφολογία του εδάφους καθορίζεται από το σμίξιμο των προποδών της οροσειράς Τοτσάκ Νταγού (Toçak Dağı) με την προσχωσιγενή πεδιάδα του Κόλπου της Φοινίκης. Η γέφυρα χτίστηκε σε αυτή τη μεταβατική περιοχή, ακριβώς στο σημείο όπου η στενή κοιλάδα του ποταμού ανοίγει στην πεδιάδα και όπου το πέρασμα θα εμποδιζόταν από την υψηλή στάθμη του νερού κατά την περίοδο των βροχών.[5] Ενώ το ανατολικό άκρο της γέφυρας οδηγεί στην χαλικόστρωτη πεδιάδα, στο δυτικό άκρο ακουμπά απευθείας στον κάθετο βράχο, πιθανώς για προστασία από πλημμύρες.[6] Η επακόλουθη απότομη στροφή του δρόμου μπορούσε να αξιοποιηθεί και στην περίπτωση που χρειαζόταν να μπλοκαριστεί ο δρόμος. Ένα φράγμα, το Alakır Barajı, έχει κατασκευαστεί πιο πάνω στο ποτάμι για άρδευτικούς και αντιπλημμυρκούς λόγους.
Σε αντίθεση με άλλες ρωμαϊκές επαρχίες, η Λυκία δεν διέθετε ιδιαίτερα ανεπτυγμένο δίκτυο δρόμων. Η συγκοινωνία στον άξονα βορρά-νότου διεξαγόταν κυρίως διαμέσω κοιλάδων ποταμών, ενώ οι διαδρομές με προσανατολισμό ανατολή-δύση ακολουθούσαν συνήθως τις κορυφογραμμές των βουνών.[7] Ο συγκεκριμένος δρόμος, οδηγώντας από τα Λίμυρα στην γειτονική περιοχή της Παμφυλίας και την Αττάλεια, θα πρέπει ως εκ τούτου να ήταν εξαιρετικής σημασίας, ιδιαίτερα καθώς οι δύο περιοχές αποτελούσαν την ενιαία επαρχία «Λυκία και Παμφυλία» ως τον 4ο αιώνα. Σε σύγκριση με τους κύριους οδικούς άξονες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας πάντως, οι δρόμοι της Λυκίας, με πλάτος 3-4 μέτρα, ήταν μάλλον μέτριοι, και περιορίζονταν στην εξυπηρέτηση πεζών και υποζυγίων. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύεται από την πλήρη απουσία ιχνών από ρόδες στο οδόστρωμα της γέφυρας, καθώς και από την έλλειψη παραπέτου ή κάποιας άλλης μορφής κιγκλιδώματος στη γέφυρα.[8]
Η πρώτη καμάρα, ιδωμένη από το νότο.
Με μήκος 360 μέτρα, η γέφυρα των Λιμύρων αποτελεί το μεγαλύτερο σωζόμενο αρχιτεκτινικό επίτευγμα της Αρχαιότητας στην επαρχία της Λυκίας.[9] Η γέφυρα στέκεται επί εικοσιέξι ομοιόμορφων καμάρων αποτελούμενων από μια διπλή σειρά ακτινικά τοποθετημένων πλίνθων.[10] Στο ανατολικό άκρο, η αρχική 27η αψίδα αντικαταστάθηκε αργότερα από δύο μικρότερες, ημικυκλικές αψίδες, κατασκευασμένες με μονή σειρά από πλίνθους. Ίχνη των άκρων της αρχικής, πιο επίπεδης αψίδας, διατηρούνται στους πυλώνες εκατέρωθεν.
Την εποχή της επίσκεψης των Βούρστερ και Γκάντσερτ στο σημείο, ολόκληρη η γέφυρα ήταν θαμμένη από τις προσχώσεις του ποταμού ως το ύψος έδρασης των αψίδων. Οι δύο επιστήμονες δεν έκαναν κάποια προσπάθεια να ξεθάψουν τις αψίδες. Μόνο δύο εκ των 28 αψίδων ήταν αρκετά εκτεθειμένες ώστα να ληφθούν άμεσες μετρήσεις του ανοίγματός τους και του πλάτους των βάθρων. Κατέστη όμως δυνατό να υπολογιστούν έμμεσα οι διαστάσεις των υπολοίπων αψίδων δια των εκτεθειμένων τμημάτων τους.[11]
Διαστάσεις μιας τυπικής καμάρας.
Τα διαστήλια διαστήματα κυμαίνονται από 11,60 μέτρα έως 14,97 μέτρα (στις αψίδες αρ. 2 και 26 αντίστοιχα). Με βάση τα διαστήλια διακρίνονται τέσσερις ομάδες καμαρών, με τις ακόλουθες μέσες τιμές:
Ο λόγος που εμφανίζεται αυτή η ομαδοποίηση είναι άγνωστος. Σίγουρα δεν μπορεί να εξηγηθεί ως μια προσπάθεια να ακολουθηθεί η διαμόρφωση της κοίτης. Θα μπορούσε όμως να αποτελεί ένδειξη της επαναχρησιμοποίησης των ίδιων ψευδοκατασκευών κατά την κατασκευή των θολοτών αψίδων (δες διάγραμμα).[12]
Μόνο σε μία περίπτωση, μεταξύ των αψίδων 26 και 27, κατέστη δυνατό να μετρηθεί το πλάτος ενός στύλου: 2,10 μέτρα. Αφαιρώντας την τιμή αυτή από το διαστήλιο των 12,75 μέτρων, προκύπτει ένα ελεύθερο πλάτος 10,65 μέτρων.[13] Μιας και όλες οι αψίδες έχουν ύψος 2 μέτρα, προκύπτει ένας ασυνήθιστος λόγος πλάτους προς ύψος, με τιμή 5,3 προς 1. Τέτοιες επίπεδες αψίδες ήταν εξαιρετικά σπάνιες για λιθόκτιστες γέφυρες την εποχή εκείνη, και δεν ξεπεράστηκαν παρά με την επανεμφάνιση των καμαρωτών γεφυρών στην Ιταλία το 14ο αιώνα. Για τη μεγαλύτερη δε αψίδα της γέφυρας των Λιμύρων, η αναλογία είναι ακόμα πιο μεγάλη, με το πλάτος 6,4 φορές το ύψος της. Αντίθετα, οι δύο ύστερες αψίδες, με έναν λόγο 2,7:1, είναι συνήθεις ημικυκλικές αψίδες.
Οι καμάρες 8 και 9, νότια πλευρά, θαμμένες από προσχώσεις ως τη βάση των αψίδων.
Το ολικό ύψος της γέφυρας δεν μπορούσε να μετρηθεί λόγω των προσχώσεων που έχουν θάψει το μεγαλύτερο μέρος του κτίσματος, αλλά η απόσταση μεταξύ των βάσεων των αψίδων και του οδοστρώματος μετρήθηκε σε μόλις 3,25 μέτρα.[14]
Η επιφάνεια της γέφυρας είναι σχεδόν εντελώς επίπεδη: μεταξύ των αψίδων 1 έως 20, το οδόστρωμα βρίσκεται σε ύψος 20,05–20,55 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενώ στην ανατολική απόληξη, μεταξύ των αψίδων 21 έως 26, πέφτει στα 19,94–19,66 μέτρα.[15] Καθώς δεν υπάρχουν ενδείξεις για καθίζηση της γέφυρας, αυτή η ομοιομορφία ύψους αποτελεί τεκμήριο προσεκτικής ισοπέδωσης και γερής θεμελίωσης των πυλώνων κατά την κατασκευή της γέφυρας.[16] Αντίθετα, ο κατά μήκος άξονας της γέφυρας εμφανίζει συχνά σημαντική απόκλιση από καμάρα σε καμάρα.
Είναι αξιοσημείωτο ότι η γραμμή στήριξης του νεκρού φορτίου της γέφυρας ταυτίζεται σχεδόν με την καμπύλη των καμαρών.[17] Από πλευράς στατικής επάρκειας, η γέφυρα επιδεικνύει μεγάλη ικανότητα φορτίου:
«Με τα σύγχρονα κριτήρια ταξινόμησης, η γέφυρα των Λιμύρων αντιστοιχεί σε μια γέφυρας κλάσης 30 κατά DIN 1072. Με άλλα λόγια, θα μπορούσε να αντέξει ένα όχημα 30 τόννων πάνω από μία καμάρα και επιπλέον στην υπόλοιπη επιφάνεια της γέφυρας ένα φορτίο 500 kp/m². Για τα δεδομένα της Αρχαιότητας, η γέφυρα ήταν εξαιρετικά ασφαλής.»[18]
Λεπτομέρεια καμάρας: διπλή στρώση πλίνθων δεμένων με κονίαμα. Κατασκευαστικά, η γέφυρα αποτελείται από πλίνθους στης αψίδες, λιθοδομή και χαλίκια ως γέμισμα.
Οι πλίνθοι των καμαρών φτιάχτηκαν από ερυθροκίτρινο πηλό, αναμεμειγμένο με λεπτά θραύσματα πλίνθων. Οι πλίνθοι είναι ορθογώνιου σχήματος, διαστάσεων 40×50 cm και με 5 cm πάχος. Είναι τοποθετημένες με την βραχύτερη πλευρά όρθια, με αποτέλεσμα οι αψίδες να έχουν συνολικό πάχος περίπου 80 cm. Οι πλίνθοι είναι δεμένες με ένεμα ασβεστοκονιάματος και μικρών χαλικιών, σχηματίζοντας αρμούς πάχους 4 cm. Οι δύο μεταγενέστερες ημικυκλικές αψίδες κατασκευάστηκαν με μικρότερες πλίνθους, αν και κατά τόπους έγινε χρήση ακέραιων πλίνθων από την αρχική κατασκευή. Τα ακρόβαθρα αποτελούνται από λαξευτούς τετραγωνισμένους λίθους, που σχηματίχουν μια επικλινή επιφάνεια για την έδραση των αψίδων.
Υποθετική αναπαράσταση της διαδικασίας κατασκευής της γέφυρας, με την αφαίρεση και επαναχρησιμοποίηση της ίδιας ψευδοκατασκευής.
| Το άρθρο βασίστηκε αρχικά στο άρθρο Brücke bei Limyra της Γερμανικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 3.0. (ιστορικό/συντάκτες). |
Λίμυρα Κατηγορία:Λυκία
de:Brücke bei Limyra en:Limyra Bridge es:Puente de Limyra fr:Pont de Limyra nl:Brug van Limyra pl:Most w Limyrze ru:Кирк Гёз Кемери tr:Kırk Göz Kemeri zh:利米拉桥
