Το Ανάνουρι (γεωργιανά: ანანური) είναι ένα φρούριο που βρίσκεται στην αριστερή όχθη του ποταμού Άραγκβι, δίπλα στο ομώνυμο χωριό του δήμου Ντουσέτι, στο μχάρε Μτσχέτα-Μτιανέτι στη Γεωργία, περίπου 72 χλμ. από την Τιφλίδα.
Το φρούριο έχει χτιστεί σε έναν λόφο στη συμβολή των ποταμών Άρκαλα και Άραγκβι και η περιοχή του είναι τριγωνική. Το παλαιότερο τμήμα του φρουρίου είναι ένας πύργος-παρατηρητήριο που συνορεύει με τη μεγαλύτερη εκκλησία και χρονολογείται του 14ου-15ου αιώνα.
Η ακρόπολη χτίστηκε τον 17ο-18ο αιώνα και ήταν η έδρα των εριστάβι (Δούκων) του Άραγκβι. Στο εσωτερικό του φρουρίου υπάρχουν 3 εκκλησίες. Η μικρότερη, η Εκκλησία της Παρθένου, κατασκευάστηκε το πρώτο μισό του 17ου αιώνα. Η μεγαλύτερη, η Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, χτίστηκε το 1689 με εντολή του εριστάβι Μπάρτζεμ.
Το 1739, το Άνανουρι δέχτηκε επίθεση και πυρπολήθηκε από τις δυνάμεις του Δούκα Σάνσε του Κσάνι. Η φυλή του Άραγκβι σφαγιάστηκε. Ωστόσο, τέσσερα χρόνια αργότερα, οι ντόπιοι αγρότες εξεγέρθηκαν ενάντια στην κυριαρχία του Σάνσε, σκότωσαν τους σφετεριστές και προσκάλεσαν τον Βασιλιά Τεϊμουράζ Β' να τους κυβερνήσει. Τότε το φρούριο έγινε η κατοικία των αξιωματούχων του βασιλιά.
Το 1746 ο Βασιλιάς Τεϊμουράζ Β' κατέστειλε άλλη μία εξέγερση των αγροτών με τη βοήθεια του Βασιλιά Ηράκλειου Β' του Καχέτι. Το 1786 το φρούριο ήταν μέρος μιας μικρής πόλης με 100 νοικοκυριά. To 1791 το Άνανουρι ήταν ένα από τα 7 ισχυρότερα οχυρά της χώρας.
Το 1812, κατά την διάρκεια της εξέγερσης του Καχέτι, το φρούριο καταλήφθηκε από τα Ρωσικά στρατεύματα. Από τότε η σημασία του φρουρίου περιορίστηκε.
Το 1960-68 έγιναν έργα αποκατάστασης στο Άνανουρι.
Το 2007 το φρούριο συμπεριλήφθηκε στον Ενδεικτικό κατάλογο με Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Επί του παρόντος, το φρούριο είναι τουριστικό αξιοθέατο ανοιχτό για επισκέπτες τις ώρες λειτουργίας. Η μεγάλη πλατεία μπροστά στο φρούριο έχει κατά κανόνα πολύ κίνηση και πολλά γεμάτα λεωφορεία γεμάτα τουρίστες έρχονται καθημερινά. Η μικρή εκκλησία είναι κλειστή για το κοινό και στην μεγάλη εκκλησία απαγορεύονται οι φωτογραφίες.
Το συγκρότημα κτιρίων του Άνανουρι περιλαμβάνει ένα οχυρωματικό τείχος με αμυντικές δομές και πύργους, την εκκλησία της Παρθένου, τη μικρή εκκλησία Μκουρνάλι (του θεραπευτή), έναν πύργο με βαθμιδωτή πυραμιδοειδή οροφή Σβανετιανού τύπου, έναν πύργο Σευποβάρι, μία εκκλησία της Κοίμησης, ένα καμπαναριό, μία πηγή και έναν ταμιευτήρα νερού.
Το φρούριο διακρίνεται σε δύο μέρη: το άνω (ακρόπολη) που είναι καλύτερα διατηρημένο και το κάτω. Το κάτω μέρος χρονολογείται του 18ου αιώνα, έχει σχεδόν τριγωνικό σχήμα και βρίσκεται στα βόρεια-βορειοδυτικά της ακρόπολης. Περιέχει ερείπια από οχυρώσεις και οικήματα χτισμένα από πέτρες και τούβλα. Σε αυτήν την περιοχή ζούσε ο κοινός πληθυσμός.
Η ακρόπολη είναι χτισμένη στην πλαγιά ενός λόφου και έχει ορθογώνιο σχήμα που επιμηκύνεται στον άξονα ανατολής-δύσης. Περιβάλλεται από οχυρωματικό τείχος, του οποίου οι τοίχοι αρχικά είχαν ύψος 5-6 μ. ενώ οι ανατολικοί τοίχοι έφταναν τα 10 μ. Είναι ενισχυμένο με 5 πύργους. Ένας πύργος είναι τετραώροφος και στεγάζει την πύλη εισόδου στο νότιο τείχος. Στο δυτικό τείχος υπάρχουν 3 πύργοι, εκ των οποίων ο μεσαίος είναι ο μεγαλύτερος, έχει ορθογώνιο σχήμα διαστάσεων 6,8 x 8 x 20 μ. και είναι εξαώροφος. Ο νοτιοδυτικός πύργος είναι κυλινδρικός τετραόροφος και ο βορειοδυτικός πύργος είναι κυλινδρικός εξαώροφος. Ο 5ος πύργος βρίσκεται στο κέντρο του βόρειου τείχους και είναι ο μικρότερος με ημισεληνοειδές σχήμα, από τον οποίο έχουν διασωθεί 3 όροφοι.
Βρίσκεται στο κέντρο της ακρόπολης και είναι η παλαιότερη δομή του συγκροτήματος που χρονολογείται του 14ου-15ου αιώνα. Είναι πέτρινος, έχει ορθογώνιο σχήμα διαστάσεων 4,8 x 4,6 μ. και είναι τετραώροφος με ύψος 18 μ. Η είσοδος είναι στα ανατολικά. Η βαθμιδωτή πυραμιδοειδής οροφή του είναι πρωτότυπη για τη Γεωργιανή αρχιτεκτονική.
Είναι η κύρια εκκλησία του συγκροτήματος και βρίσκεται στα ανατολικά του Πύργου Κεβσούριαν. Μία επιγραφή στη νότια πρόσοψη του κτιρίου λέει ότι χτίστηκε το 1689 με εντολή του εριστάβι Μπάρτζεμ. Η εκκλησία είναι πέτρινη, θολωτή, σταυροειδής με ορθογώνια βάση διαστάσεων 23,1 x 17,2 μ. Έχει 2 εισόδους, στα βόρεια και νότια. Ο θόλος βρίσκεται στο κέντρο και στηρίζεται στις 2 γωνίες της Αγίας Τράπεζας και σε 2 οκταεδρικές κολόνες. Στο τύμπανο του θόλου υπάρχουν 16 παράθυρα. Τα παράθυρα στους τοίχους της εκκλησίας είναι μη συμμετρικά κατανεμημένα.
Πάνω από το ένα παράθυρο της ανατολικής πρόσοψης υπάρχει σύνθετο διακοσμητικό σχέδιο. Είναι ένας μεγάλος ανάγλυφος σταυρός, εκατέρωθεν του οποίου υπάρχουν 2 μικρότεροι σταυροί που καταλήγουν σε ένα στρογγυλό παράθυρο ο καθένας. Η δυτική πρόσοψη είναι διακοσμημένη με έναν μεγάλο ανάγλυφο σταυρό στη μέση, ο οποίος πατά πάνω σε δύο φίδια και στα δεξιά του υπάρχει μία άμπελος και η Παναγία. Η νότια πρόσοψη είναι διακοσμημένη με έναν μεγάλο ανάγλυφο σταυρό, εκατέρωθεν του οποίου υπάρχουν φύλλα αμπέλου στα οποία κάθονται περιστέρια. Υπάρχουν άγγελοι και χερουβείμ και πάνω απ'τα παράθυρα απεικονίζονται αλυσοδεμένα λιοντάρια. Η πόρτα στο αριστερό μέρος της πρόσοψης είναι διακοσμημένη.
Στο εσωτερικό της εκκλησίας έχουν διασωθεί θραύσματα από τοιχογραφίες. Στο νότιο τοίχο κάτω από τα παράθυρα απεικονίζεται η Ημέρα της Κρίσης, στις κολόνες οι Ασσύριοι Πατέρες, κ.α. Ορισμένες τοιχογραφίες συνοδεύονται από επιγραφές.
Χτίστηκε στα τέλη του 16ου ή στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα από πέτρες και τούβλα. Είναι θολωτή σταυροειδής με ορθογώνια βάση διαστάσεων 16,4 x 13,3 μ. Έχει 2 εισόδους, στα βόρεια και νότια. Ο θόλος στηρίζεται στις γωνίες της Αγίας Τράπεζας και σε 2 κολόνες στα δυτικά. Στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχουν 4 κολόνες και δεν είναι τοιχογραφημένη. Η νότια είσοδος οδηγεί σε ένα προπύλαιο που είναι τοιχογραφημένο. Στα ανατολικά απεικονίζεται η Παναγία με το βρέφος καθισμένη σε θρόνο, στα ανατολικά ο Ευαγγελισμός και στα δυτικά τα Θεοφάνεια, η Κοίμηση και η Σταύρωση. Στις αψίδες απεικονίζονται χερουβείμ, οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, και οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος. Σε μία επιγραφή αναφέρεται ότι ο πρόναος χτίστηκε το 1674.
Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της ακρόπολης και χρονολογείται του 16ου αιώνα. Είναι ένα ορθογώνιο κτίριο διαστάσεων 11,2 x 7,1 μ. χτισμένο από πέτρες και τούβλα. Έχει 2 εισόδους, στα βόρεια και νότια, και ένα καμπαναριό.
Το πέτρινο, οκταεδρικό καμπαναριό χρονολογείται του 17ου αιώνα.
Η υπόγεια αίθουσα διαστάσεων 3,5 x 3,5 μ. βρίσκεται μεταξύ της μεγάλης εκκλησίας και του καμπαναριού, στα δυτικά της εκκλησίας του Θεραπευτή. Είναι χτισμένη από πέτρες και έχει μία είσοδο στα βορειοανατολικά. Μία σήραγγα που ξεκινά από την αίθουσα οδηγεί στην αυλή του κάτω Άνανουρι.
Περιλαμβάνει δύο συγκοινωνούσες δεξαμενές και μία «πηγή» πόσιμου νερού, συνολικής επιφάνειας 12,9 x 9,6 μ. Οι δεξαμενές είναι κατασκευασμένες από κατεργασμένη πέτρα. Η μεταφορά νερού γινόταν με κεραμικούς σωλήνες από τα βορειοδυτικά του φρουρίου. Το νερό εισερχόταν στο σύστημα από το κάτω μέρος της δυτικής δεξαμενής, και από εκεί όταν έφτανε σε μία ορισμένη στάθμη περνούσε στη δεύτερη δεξαμενή, και τελικά στην τρίτη που ήταν η πηγή.
Στη νοτιοανατολική γωνία της ακρόπολης υπάρχει άλλη μία δεξαμενή, πέτρινη, βάθους 6 μ., με διάμετρο κορυφής 1,2 μ. και διάμετρο πάτου 3 μ.
