Το Πέτερχοφ (Петерго́ф, Πετεργκόφ, από το γερμανικό Peterhof, "Αυλή του Πέτρου") είναι το βασιλικό ανάκτορο, που οικοδομήθηκε από τον τσάρο της Ρωσίας Πέτρο Α΄ τον Μεγάλο (1672 - 1725), ως θερινή κατοικία του, στο προάστιο Πέτερχοφ, 30 km δυτικά της Αγίας Πετρούπολης. Επονομάστηκε «Ρωσικές Βερσαλλίες» και αποτελεί τμήμα του ευρωπαϊκού οράματος του Μεγάλου Πέτρου.
Το 1702 ο Μέγας Πέτρος ίδρυσε την Αγία Πετρούπολη και το 1712 μετέφερε εκεί την πρωτεύουσά του. Μετά την ίδρυση της νέας πρωτεύουσας, ο Μέγας Πέτρος αποφάσισε να οικοδομήσει ένα μεγαλοπρεπές ανάκτορο στα περίχωρα της νέας πόλης, εφάμιλλο των ηγεμόνων της δυτικής Ευρώπης και κατά το πρότυπο του ανακτόρου των Βερσαλλιών, που ο ίδιος είχε επισκεφθεί σε ταξίδι του στη Γαλλία το 1717.
Στο πλαίσιο της πολιτικής του εξευρωπαϊσμού της Ρωσίας, ο Μέγας Πέτρος προσκάλεσε στην Αγία Πετρούπολη τους πιο διάσημους καλλιτέχνες της εποχής του από τη δυτική Ευρώπη. Οι εργασίες ανοικοδόμησης του ανακτόρου άρχισαν το 1714, υπό την καθοδήγηση του Μεγάλου Πέτρου. Το Πέτερχοφ εγκαινιάστηκε επισήμως το 1723.
Ο φημισμένος Γάλλος κηποτέχνης Ζαν-Μπατίστ Λε Μπλον (Jean-Baptiste Le Blond, Παρίσι 1679 - Αγία Πετρούπολη 1719), συνεργάτης του Αντρέ Λε Νοτρ (André Le Notre) στη σχεδίαση των κήπων των Βερσαλλιών, κλήθηκε στη Ρωσία για να σχεδιάσει τους κήπους του Πέτερχοφ στο πρότυπο των Βερσαλλιών.
Κλήθηκαν ακόμη να έρθουν στην Αγία Πετρούπολη ο Γερμανός αρχιτέκτονας Γιόχαν Φρήντριχ Μπράουνσταϊν (Johann Friedrich Braunstein) και ο Ιταλός συνάδελφός του Νικολό Μικέττι (Nicolo Michetti), οι οποίοι σχεδίασαν το «Μεγάλο Ανάκτορο» του Πέτερχοφ σε πρώιμο μπαρόκ ρυθμό, κατά τις αρχιτεκτονικές τάσεις της εποχής. Το κτιριακό συγκρότημα του ανακτόρου διαχωρίζει μεταξύ τους τον «Άνω Κήπο» από το «Κάτω Πάρκο» του ανακτόρου.
Το ανάκτορο έχει θέα προς τον «Μεγάλο Καταρράκτη» (Grand Cascade), το φανταστικό αυτό αριστούργημα του ανακτορικού συμπλέγματος, που προσδίδει στο Πέτερχοφ μοναδικό χαρακτήρα. Κοσμείται με 64 κρήνες, 142 συντριβάνια και 37 επιχρυσωμένα αγάλματα που συμβολίζουν θαλασσινές θεότητες και ρωσικά ποτάμια, με αναβαθμίδες που κατεβαίνουν από το Μεγάλο Ανάκτορο μέχρι το «Ναυτικό Κανάλι», που το χρησιμοποιούσαν οι τσάροι για να μεταφέρονται από το ανάκτορο στον Φιννικό Κόλπο και πιο πέρα στην ανοικτή θάλασσα. Ο Μεγάλος Καταρράκτης (1715 - 1724) συμβολίζει τη νίκη της Ρωσίας επί των Σουηδών στην Πολτάβα το 1709.
Η κομψή πρόσοψη του ανακτόρου σε χρώμα κίτρινο, με τις λευκές παραστάδες στα παράθυρα, βλέπει προς το Ναυτικό Κανάλι, που καταλήγει στον Κόλπο της Φινλανδίας.
Το Πέτερχοφ, όπως υπάρχει σήμερα, είναι έργο του Ιταλού αρχιτέκτονα Μπαρτολομέο Ραστρέλι (Bartolomeo Rastrelli), ο οποίος από το 1745 ως το 1755, κατά τη διάρκεια της βασιλείας της κόρης του Μεγάλου Πέτρου, της τσαρίνας Ελισάβετ Α', πρόσθεσε στο ανάκτορο δεύτερο όροφο και δυο πτέρυγες με περίπτερα στις άκρες του. Το ένα περίπτερο προς τα ανατολικά είναι το παρεκκλήσιο του ανακτόρου με πέντε «κρεμμυδόσχημους» χρυσούς θόλους. Στα δυτικά είναι το μπαρόκ περίπτερο του Αυτοκρατορικού Αετού, ονομαζόμενο έτσι από τον επίχρυσο δικέφαλο αετό που στεφανώνει το τρούλο του, έμβλημα της ρωσικής αυτοκρατορίας.
Ο Ιταλός αρχιτέκτονας Μπαρτολομέο Ραστρέλι είχε και την ευθύνη για το εσωτερικό του ανακτόρου του Πέτερχοφ. Σχεδίασε την εκπληκτική «Κεντρική Σκάλα» (Gala Staircase), που κοσμείται με καρυάτιδες και επίχρυσα αγάλματα. Σε δυο κόγχες στο κεφαλόσκαλο υπάρχουν τα επίχρυσα ξύλινα αγάλματα του Φθινοπώρου και του Χειμώνα, που βλέπουν αντικριστά τους τις ολόσωμες χρυσωμένες φιγούρες του Θέρους και της Άνοιξης. Ο Ραστρέλι σχεδίασε ακόμη την Αίθουσα του Θρόνου, την Αίθουσα του Χορού και μια σειρά άλλων αιθουσών, όπου οργανώνονταν βασιλικοί χοροί και άλλες εκδηλώσεις της Αυλής.
Την εποχή αυτή το μπαρόκ στυλ είχε αρχίσει να ξεπερνιέται και να επικρατούν τάσεις νεοκλασικισμού. Στα 1770, η Μεγάλη Αικατερίνη προσέλαβε τον Yuri Felyten, ο οποίος μετασχημάτισε πολλές αίθουσες του ανακτόρου, περιλαμβανόμενης της Αίθουσας του Θρόνου σε νεοκλασικό ρυθμό, όπου πρόσθεσε ένα έφιππο πορτραίτο της τσαρίνας Αικατερίνης Β' και πίνακες με θέμα τον ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1768 - 1774 και τη νικηφόρα ναυμαχία του Τσεσμέ το 1770.
Ένα από τα ομορφότερα δωμάτια στο Πέτερχοφ είναι η Αίθουσα των Προσωπογραφιών, η οποία, κατά παραγγελία της Μεγάλης Αικατερίνης, διακοσμήθηκε με 368 πίνακες του Ιταλού ζωγράφου από τη Βερόνα Πιέτρο Ροτάρι (Pietro Rotari), που απεικονίζουν νεαρά κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές ενδυμασίες από τις ρωσικές επαρχίες. Το Δρύινο Γραφείο του Μεγάλου Πέτρου, όπου υπάρχουν προσωπικά του αντικείμενα, διατηρείται και σήμερα όπως σχεδιάστηκε αρχικά από τον Λε Μπλον (1718 - 1720) και με τα δρύινα γλυπτά του Νικολά Πινό (Nicolas Pineau). Άλλες αίθουσες, που χρησιμοποιούνταν από τις τσαρίνες, όπως η Αίθουσα της Πέρδικας, διακοσμούνται με υπέροχους τάπητες.
Όταν ο Μέγας Πέτρος άρχισε την ανέγερση του ανακτόρου του στο Πέτερχοφ, εμπιστεύτηκε το σχεδιασμό των κήπων του στο διάσημο Γάλλο κηποτέχνη Ζαν-Μπατίστ Λε Μπλον, ο οποίος δημιούργησε ένα σύνολο κήπων με αναβαθμίδες, δενδροστοιχίες και κρήνες, που θεωρούνται μέχρι και σήμερα επίτευγμα αρχιτεκτονικού τοπίου. Ήταν ο πρώτος μεγάλος κήπος της Ρωσίας στο πλαίσιο εξευρωπαϊσμού που εισήγαγε ο τσάρος.
Στο Πέτερχοφ είναι οι κρήνες του που προσδίδουν στο ανακτορικό συγκρότημα το μοναδικό χαρακτήρα του. Τροφοδοτούνται με νερό που μεταφέρεται από υπόγειες πηγές από απόσταση 22 χιλιομέτρων. Αποτελεί ύψιστο επίτευγμα υδραυλικής.
Στην πίσω μεριά του ανακτόρου βρίσκεται ο «Άνω Κήπος», σε γαλλικό ρυθμό, με κρήνες, αγάλματα και παρτέρια, στο κέντρο του οποίου υψώνεται η μεγαλοπρεπής «Κρήνη του Ποσειδώνα», τριγυρισμένη με νύμφες, θαλάσσια άλογα, ερωτιδείς πάνω σε δελφίνια και θαλασσινούς δράκοντες. Αγοράστηκε το 1799 στη Νυρεμβέργη από τον τσάρο Παύλο τον Α'. Περίφημη είναι και η κρήνη με το άγαλμα του «Σαμψών με το λιοντάρι», έργο του Ρώσου γλύπτη Μιχαήλ Κοζλόφσκι (Mikhail Kozlovski), το οποίο αναπαριστά τον Σαμψών - Ρωσία και το Λιοντάρι - Σουηδία και συμβολίζει τον θρίαμβο του Μεγάλου Πέτρου επί των Σουηδών.
Άλλες κρήνες στο «Κάτω Πάρκο», όπου βρίσκεται το Ναυτικό Κανάλι, είναι οι δίδυμες κρήνες της Εύας και του Αδάμ, που παραγγέλθηκαν από το Μεγάλο Πέτρο το 1718 και συμβολίζουν τον επίγειο παράδεισο που δημιούργησε ο τσάρος στο Πέτερχοφ. Η Κρήνη της Πυραμίδας (1720), με περισσότερους από 500 πίδακες νερού, συμβολίζει τη νίκη της Ρωσίας επί της Σουηδίας στην Πολτάβα.
