Η Αγία Σοφία (επίσης Αγια-Σοφιά), Ιερός Ναός της του Θεού Σοφίας, της Κωνσταντινούπολης είναι ένας πρώην Ορθόδοξος ναός, κατά πολλούς ο σημαντικότερος όλων των εποχών και τόπων και μέγα αριστούργημα της χριστιανικής αρχιτεκτονικής. Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ο ναός μετατράπηκε αρχικά σε Μουσουλμανικό τέμενος, ενώ σήμερα είναι μουσείο και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων. Η Αγία Σοφία θεωρείται σήμερα ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς και θαύμα της αρχιτεκτονικής. Στα Τουρκικά προφέρεται κατά την ελληνική δημώδη ονομασία της Ayasofya (Μουζεσί).
Τον 4ο αιώνα μ.Χ. είχε χτιστεί στη θέση της, Αγίας Σοφίας άλλος
ναός, ο οποίος καταστράφηκε κατά τη Στάση του Νίκα το 532. Το
κτίσιμο του νέου ναού αποφασίστηκε και δρομολογήθηκε από τον
Αυτοκράτορα Ιουστινιανό τον Α' το 532. Αρχιτέκτονες του ναού ήταν
οι γεωμέτρες Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος της Μιλήτου.
Ο ιστορικός Θεοφάνης και ο ανώνυμος χρονογράφος περιγράφουν τα
εγκαίνια που τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537. Τότε και
σύμφωνα με το θρύλο, μόλις ο Ιουστινιανός αντίκρυσε τελειωμένο το
ναό προχώρησε μόνος μέχρι τον άμβωνα , εξέτεινε τα χέρια του προς
τον ουρανό και ανέκραξε: "Δόξα τω θεώ τω καταξιώσαντί με
τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε Σολομών!", θέλοντας έτσι
να εκφράσει το θαυμασμό του για το μνημείο το οποίο ήταν πιο
θαυμαστό από τον Ναό του Σολομόντα στα Ιεροσόλυμα. Τριακόσια και
πλέον εκατομμύρια χρυσών δραχμών, κατ΄ αντιστοιχία, είχαν δαπανηθεί
για την ανέγερση αυτού του Ναού. Τα "θυρανοίξια" της Αγιάς Σοφιάς
ακολούθησαν θυσίες χιλιάδων ελαφιών, βοών, προβάτων και ορνίθων και
διανομή χιλιάδων μοδίων σίτου στους φτωχούς καθώς και πολυήμερη
πανήγυρη.
Στο προαύλιο του ναού λέγεται πως υπήρχε κρήνη στην οποία
ανεγράφετο η καρκινική φράση "ΝΙΨΟΝΑΝΟΜΗΜΑΤΑΜΗΜΟΝΑΝΟΨΙΝ",
(νίψον ανομήματα μη μόναν όψιν = ξέπλυνε δηλαδή τις αμαρτίες σου
και όχι μόνο το πρόσωπό σου). Η φράση αυτή, αν αναγνωσθεί ανάποδα
(από δεξιά προς τα αριστερά) αποδίδει τις ίδιες λέξεις και επομένως
και το αυτό νόημα. Δυστυχώς 20 χρόνια μετά τα πρώτα εγκαίνια μετά
από φοβερό σεισμό ο τολμηρότατος στη σύλληψη και κατασκευή, για την
εποχή του, θόλος (τρούλος) κατέπεσε και συνέτριψε την αψίδα παρά
τον ιερό άμβωνα, τον ίδιο τον άμβωνα, το κιβώριο και την Αγία
Τράπεζα. Τότε ανέλαβε ο ανηψιός του Ισιδώρου ο Ισίδωρος ο νεότερος,
ισάξιος του θείου του και έκτισε τον νέο θόλο που υφίσταται μέχρι
σήμερα. Στις 24 Δεκεμβρίου του 563 υπό τον Πατριάρχη Ευτύχιο
τελέστηκαν τα δεύτερα εγκαίνια παρουσία του Αυτοκράτορα και του
λαού της Κωνσταντινούπολης.
Ο ναός αποτέλεσε σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
την έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και
σημαντικότερος ναός της Ορθόδοξης εκκλησίας. Κατά την περίοδο των
Σταυροφοριών και συγκεκριμένα κατά την περίοδο 1204-1261 ο ναός
έγινε Ρωμαιοκαθολικός και μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το
1453 μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος. Ειδικότερα και κατά την
διάρκεια της άλωσης από τους Φράγκους, η Αγία Σοφία υπέστη
τεράστιες ζημιές. Επίσης κατά την περίοδο την Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας έγιναν στο ναό σημαντικές καταστροφές στις
τοιχογραφίες του ναού (ασβεστώθηκαν), αφού η απεικόνιση του
ανθρώπινου σώματος θεωρείται βλασφημία για το Ισλάμ. Ο ναός με την
σπουδαία αρχιτεκτονική του αποτέλεσε πρότυπο για την κατασκευή και
άλλων τεμενών όπως το
Μπλε Τζαμί.
To 1930 o Μουσταφά Κεμάλ, στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της
Τουρκίας μετέτρεψε το τέμενος σε μουσείο. Σήμερα ο ναός
εξακολουθεί να είναι μουσείο, ενώ πραγματοποιούνται σε αυτόν
πολιτιστικές εκδηλώσεις, αλλά και εκδηλώσεις που θεωρούνται από
ορισμένους ότι δεν αρμόζουν στο χώρο, όπως επιδείξεις μόδας.
Παράλληλα γίνονται προσπάθειες για τη διάσωση των ψηφιδωτών του
ναού.
Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Ο κυρίως χώρος του κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου. Τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι), που απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω στα οποία εδράζεται ο τρούλος, με διάμετρο 31 μέτρων. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του (ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος λέει: ...δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι ουρανού που κρέμεται στη γη...).
Γενικά ο ναός είναι ορθογώνιο οικοδόμημα μήκους 78,16 μ. και πλάτους 71,82 μ. κτισμένο στη ΝΔ. πλευρά του πρώτου λόφου της Πόλης με κατεύθυνση ΝΑ. Περιβάλλεται από δύο αυλές την βόρεια και την δυτική καλούμενη και αίθριο. Συνορεύει Ν με τα Πατριαρχικά κτίρια τα οποία συνδέονταν με το Αυγουσταίο, τη μεγάλη δηλαδή πλατεία που βρίσκοταν το λαμπρό από πορφυρό μάρμαρο άγαλμα της Αυγούστας Ελένης.
Εσωτερικά ο Ναός διαιρείται από δύο κιονοστοιχίες εξαρτώμενες από τους πεσσούς σε τρία κλίτη. Ο όλος Ναός αποτελείται από τα εξής μέρη:
Μετά την μετατροπή του ναού σε μουσουλμανικό τέμενος προστέθηκαν τέσσερις μιναρέδες.
Τα ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας είχαν υποστεί σημαντικές ζημιές και
σήμερα γίνονται προσπάθειες για την διάσωσή τους.
Στις παρακάτω εικόνες φαίνονται λεπτομέρειες ορισμένων από
αυτά.
